Vijftien Zuid-Afrikaanse kunstenaars zijn in Amersfoort neergestreken om de staat van hun land in een postkoloniale tijd te beschouwen. Ze leveren tegelijkertijd een interessante aanvulling op de discussies die nu in Nederland zijn over haar (bloederige) koloniale verleden.
Door: Marijke Phoa
Hoofdfoto: Neo Matloga, O NA LE SE KE NYAKAHO O GOBOTSA (I have something to tell you), 2017
TELL FREEDOM. 15 South African Artists
27 jan 2018 – 5 mei 2018
Kunsthal KAdE
In Amersfoort verkennen vijftien Zuid-Afrikaanse kunstenaars de staat van hun land in een post-koloniale tijd in de groepstentoonstelling Tell Freedom. 15 South African Artists . Bijna alle werken zitten vol symbolische betekenissen en herkenbare elementen voor Zuid-Afrikanen, wiens verleden zich regelmatig verweeft met de Nederlandse geschiedenis. Zo zie je bijvoorbeeld in meerdere werken een emaille kom, die vroeger gemaakt werden door de Nederlandse kolonisten. Hoewel deze dus historisch negatief beladen is, krijgt de kom in de werken juist een helende en soms mystieke betekenis terug. Niet alleen leerden wij er veel van, maar we waren ook zeer onder de indruk van de manier waarop de kunstenaars deze moeilijke geschiedenis verwerkten tot spannende kunstwerken. Juist in deze tijd waarin ook in Nederland het koloniale verleden verkent wordt door verschillende (kunst)instellingen en gemeenten, is het interessant om te zien hoe het kan in een vorm die dialoog opent.
Kemang Wa Lehulere, The messengers or The Knife Eats at Home, 2016
Misschien heb je de afgelopen maanden wel eens van de ‘beeldenstorm’ gehoord. Een term die oorspronkelijk verwijst naar de grootschalige vernietiging van beelden van heiligen in Katholieke kerken door Protestantse gelovigen in Nederland in 1566. Nu wordt de term echter gebruikt door verschillende mensen (o.a. ministers) als reactie op het verwijderen – of verplaatsen – van bepaalde beelden en beeltenissen van historische figuren nadat hun verleden nog eens onder de loep werd genomen. Veel VOC-helden hebben namelijk flink wat bloed aan hun handen en de vraag voor velen is dan ook ‘moeten wij die nog wel zo verheerlijken in de vorm van standbeelden en naambordjes?’ Een zeer prominent tegenargument komt van de premier en luidt: “Laten we voorzichtig zijn met het plaatsen van onze huidige maatschappelijke opvattingen op de geschiedenis die verder weg ligt.” Oftewel: het waren andere tijden en toen gebeurde massale afslachting van volkeren nou eenmaal, en ja het leverde de Nederlandse staat veel geld op dus er zijn toen standbeelden verrezen van deze ‘helden’.
Dineo Seshee Bopape, Lerole: footnotes (The struggle of memory against forgetting, Detail), 2017
Een antwoord hierop komt in de vorm van een kunstwerk van Dineo Seshee Bopape in haar werk Lerole: footnotes (The struggle of memory against forgetting). Deze is ook – nog t/m 8 april – in een grotere versie te zien is in de tentoonstellingsruimte Witte de With (die binnenkort haar naam gaat veranderen, vanwege het verleden van diens naamgever). In haar werk lees je stukjes geschiedenis die je anders niet zou tegenkomen. Namelijk verschillende vormen van eigentijds verzet tegen de slachtingen, onderdrukking en het kolonialiseren van verschillende volkeren. Vormen van verzet die aantonen dat dus ook in de maatschappelijke opvattingen van toen de daden van bepaalde zeehelden niet oké waren.
MADEYOULOOK, Non-Monuments, 2017-2018
Het kunstenaarscollectief MADEYOULOOK (bestaande uit Molemo Moiloa en Nare Mokgotho ) gaat ook verder in dit gesprek met haar Non-Monuments. Dit zijn kartonnen – tijdelijke – monumenten die vooral een schil zijn voor het geluidsfragment dat te horen is. De nadruk ligt in deze monumenten in gesproken geschiedenis. Een geschiedenis die gemakkelijker te veranderen is met de tijd dan bronzen beelden. De vuurtoren is een verwijzing naar het VOC-Schip De Amersfoort dat de eerste tot slaaf gemaakte mensen naar de Nederlandse nederzetting in Zuid Afrika bracht. Het had een Portugees schip op weg naar Brazilië onderschept en diens 250 Angolese slaven vervolgens meegenomen naar Kaap de Goede Hoop. Tenminste, 166 mensen waren er nog maar in leven toen het schip aankwam.
Lerato Shadi, MOREMOGOLO (GO BETLWA WA TAOLA), 2016
Lerato Shadi probeert in haar heftige videowerk MOREMOGOLO (GO BETLWA WA TAOLA) te laten zien hoe moeilijk het is om over sommige kwesties te praten. In de video stopt ze haar mond vol met aarde en wikkelt ze – in een video ernaast – een rode draad om haar tong heen totdat dit een gigantische prop vormt. Ze symboliseert dat velen niet eens het vocabulaire hebben om over gevoelige kwesties zoals landeigenaarschap (vandaar de aarde) te praten. In 1913 werd onder het bewind van Europese kolonisten het recht om land te bezitten voor donker gekleurde mensen ontnomen. Daar voelen velen nog steeds de gevolgen van. Haar werk blijkt ook nu alleen nog maar actueler, want tijdens de tentoonstelling is in Zuid-Afrika een wet in de maak is om land te kunnen onteigenen – zonder daar een volwaardige vergoeding voor te betalen. Dit keer zijn het echter witte boeren daar voornamelijk de dupe van gezien deze groep het grootste percentage van landeigenaren zijn. Het voelt voor velen misschien als een soort omkering van macht, maar of het de beste oplossing is om met de ongelijkheid in het land af te rekenen is maar de vraag. Wanneer mensen er beter over kunnen praten, zijn er misschien wel andere oplossingen te vinden.